Μοναδική λύση: Να βρούμε πάλι την ελληνική μας ταυτότητα μέσω της κλασσικής παιδείας

Η σημερινή πολυποίκιλη και βαθειά κρίση, στην οποία έχει εισέλθει η χώρα μας από αρκετές δεκαετίες, το αποκορύφωμα της οποίας βιώνουμε στις μέρες μας, έχει τις ρίζες της κυρίως στην ανεπαρκή, επιφανειακή, και στρεβλή παιδεία που προσφέρεται στη νέα γενιά, καθώς και στα αρνητικά πρότυπα που προβάλλονται κατά κόρον καθημερινά από τα διάφορα τηλεοπτικά«κανάλια». Ο πολίτης, από τη στιγμή που αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, «βομβαρδίζεται» με σκηνές βίας και ερωτισμού, αλλά συχνά και με ποταπές «ιδέες», όπως για παράδειγμα του εύκολου και του γρήγορου πλουτισμού, της αύξησης της προσωπικής έλξης μέσω της εξωτερικής εμφάνισης ως μέσου επιτυχίας στη ζωή, της επιδίωξης της ηδονής και της κοινωνικής ανέλιξης με κάθε μέσο κ.ά., που «πλασάρονται» επιτηδείως χωρίς κανένα ουσιαστικό έλεγχο.


Κάκιστα πρότυπα επίσης παρέχουν οι πολιτικοί άνδρες, τόσο με τη διαγωγή τους όσο και με τα προκλητικά προνόμια τα οποία απολαμβάνουν, την αναντιστοιχία λόγων και έργων, την προκλητική ατιμωρησία για οποιοδήποτε αδίκημά τους και την «αλληλεγγύη» που αναίσχυντα εκφράζεται από τη «συντεχνία» των βουλευτών και πολιτευτών, την ανευθυνότητα, τη διαφθορά και την αδιαφάνεια.
Η επίδραση του κοινωνικού και του πολιτικού περιβάλλοντος είναι ως επί το πλείστον καθοριστική στη διαμόρφωση του ήθους και της συμπεριφοράς των πολιτών. Όπως σωστά επεσήμανε ο Πυθαγορικός φιλόσοφος Ξενόφιλος, η καλύτερη παιδεία για ένα νέο είναι μια ευνομούμενη πολιτεία.

Ο ηθικός αμοραλισμός, η επιδίωξη της ατομικής ηδονής με κάθε τρόπο, ο ατομισμός και η φιλοχρηματία, η έμφαση που δίνεται στην εξωτερική ομορφιά και η αδιαφορία για την εσωτερική καλλιέργεια, η αυθάδεια και η αισχρολογία ως ένδειξη δήθεν προοδευτισμού και κοινωνικής απελευθέρωσης, ο καταναλωτισμός και η επιδειξιομανία, είναι οι αξίες της σύγχρονης δυτικής «κουλτούρας», οι οποίες δυστυχώς έχουν αντικατα­- στήσει εν πολλοίς τις πατροπαράδοτες ελληνικές αξίες.

Αυτό συνιστά απώλεια της ταυτότητάς μας, κάτι που είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα της Ελληνικής κοινωνίας. Όπως καίρια επισημαίνει ο διεθνούς κύρους Έλληνας εικαστικός Γιάννης Κουνέλλης, «η ταυτότητα είναι ένα κέντρο. Χωρίς αυτό χάνεις τη λογική που σου επιτρέπει να δεις τα πράγματα συγκριτικά. Χάνεις τον άξονα. Και είσαι από δω και από εκεί. Όπου φυσάει ο άνεμος. Χωρίς μέλλον…».

Την ταυτότητά μας την ελληνική την ορίζει το παρελθόν μας. Αυτό έχει μια μακρά πολυχιλιετή πραγμάτωση στο χρόνο και τον τόπο. Οι αξίες της ζωής μας έχουν διαμορφωθεί μέσα από τους αιώνες, αρχίζοντας από τα προϊστορικά χρόνια, την νεολιθική εποχή, τον Μινωικό και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, τον Κυκλαδικό πολιτισμό, τον πολιτισμό της κλασσικής και της ελληνιστικής περιόδου, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο, καθώς και την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Είτε το θέλουμε είτε όχι, ο πολιτισμός αυτός, ο αρχαιοελληνικός και ο χριστιανικός, που και οι δυο ως φορέα έκφρασης έχουν την ελληνική γλώσσα, είναι φορτίο που μεταφέρουμε ανά τους αιώνες. Ιδιαίτερα ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι ένας πολυτιμότατος θησαυρός από τον οποίο άντλησαν και αντλούν όλοι οι λαοί του κόσμου, μια αέναη πηγή, η οποία αρδεύει με τα νάματά της τους σκοτεινούς αιώνες και συντελεί στις «αναγεννήσεις» και τις εξόδους από τις τοπικές ή παγκόσμιες κρίσεις. Ο άνθρωπος είναι φυσικό να επιδιώκει την ευδαιμονία, το εὖ ζῆν. Αυτό, ωστόσο, δεν βρίσκεται στις υλικές απολαύσεις, στον πλούτο και το χρυσό, αλλά στην «ορθοφροσύνη», το μέτρο και την αρετή.

Η κλασσική παιδεία, τόσο πολύ καταφρονημένη από τους πολιτικούς και κατ’ επέκταση από την κοινωνία, είναι αυτή που καλλιεργεί ελεύθερο, δημοκρατικό και κριτικό πνεύμα, αυτή που θέτει ερωτήματα και προβλήματα και δίνει πολλαπλές απαντήσεις σε αυτά, ώστε το άτομο να επιλέξει το δικό του δρόμο προς την αρετή και την ευδαιμονία. Για τον αρχαίο Έλληνα, αντίθετα με την Εβραϊκή παράδοση, δεν υπάρχει η εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Αντίθετα, αυτή αποτελεί το ζητούμενο της θεωρητικής σκέψης.

Η ταυτότητά μας συνεπώς είναι η γλώσσα μας. Ιδιαίτερα η αρχαία ελληνική γλώσσα, μέσα από την οποία εκφέρονται για πρώτη φορά πανανθρώπινες αξίες μέσα από τα φιλοσοφικά, ιστορικά, επιστημονικά, δραματικά και γενικώτερα λογοτεχνικά έργα, χαρακτηρίζεται από τόσο μεγάλο πλούτο λεξιλογικό και εννοιολογικό, ώστε και μόνο αυτό ανοίγει καινούργιους ορίζοντες σε όσους την προσεγγίζουν με ενδιαφέρον και αγάπη. Η δε γραμματική και το συντακτικό της, που τόσο βάναυσες επιθέσεις δέχτηκε και δέχεται τις τελευταίες δεκαετίες από τους αυτο- ή ετερο-αποκαλούμενους προοδευτικούς, είναι καθαρή λογική που ακονίζει το μυαλό!

Η αρχαία σκέψη μέσω της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι αυτή που έδωσε στον σύγχρονο κόσμο σχεδόν το σύνολο των πολιτιστικών αξιών. Αυτή διαμόρφωσε τα λογοτεχνικά είδη, αυτή την πολιτική και επιστημονική ορολογία, αυτή έθεσε τις στέρεες βάσεις των επιστημών. Φανταστείτε προς στιγμήν να αφαιρούσαμε από το λεξιλόγιό μας και εμείς, αλλά και ο υπόλοιπος κόσμος, τις λέξεις δημοκρατία, πολιτική, θέατρο, τραγωδία, κωμωδία, ποίηση, μουσική, αρμονία, μαθηματικά, ιστορία, γεωγραφία, γεωμετρία, αστρονομία, φυσική, μεταφυσική, φιλοσοφία, ρητορική, ψυχολογία, μυθολογία, φιλολογία, και πολλές άλλες, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός! Κάθε λέξη έχει ένα βαρύ εννοιολογικό περιεχόμενο, η κατανόηση του οποίου απαιτεί ιστορικές, ανθρωπολογικές, κοινωνιολογικές και αρχαιογνωστικές εντρυφήσεις. Όλος ο κόσμος «ξέρει» ελληνικά, χωρίς να το γνωρίζει. Ένας μέσου μορφωτικού επιπέδο Ιταλός π.χ. γνωρίζει περί τις 12.000 ελληνικές λέξεις!

Ακόμα και ο σημερινός τεχνολογικός πολιτισμός έχει τις ρίζες του στον ελληνικό πολιτισμό. Ενδεικτικά και μόνο αναφερόμαστε στα άτομα του Λευκίππου και του Δημοκρίτου, στα αυτόματα του Ήρωνα του Αλεξανδρινού, στα αλεξανδρινά πειράματα με τη δύναμη του ατμού, και τον εκπληκτικό μηχανισμό των Αντικυθήρων (τον πρώτο υπολογιστή της ανθρωπότητας).

Οι μηχανές είναι γεγονός ότι έκαναν τη ζωή του ανθρώπου ευκολώτερη. Ωστόσο, η εξάρτησή μας από αυτές κινδυνεύει να γίνει σχεδόν δουλική. Μια βλάβη στο ηλεκτρονικό σύστημα μιας Τράπεζας π.χ. ακινητοποιεί τα πάντα! Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το κινητό τηλέφωνο, όπως και η τηλεόραση, έχουν γίνει συστατικά της ζωής μας. Και ενώ έπρεπε να είχαμε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή μας, για να μελετήσουμε και να εμβαθύνουμε στα κλασσικά κείμενα τόσο της αρχαίας ελληνικής όσο και της βυζαντινής και της νεώτερης, καθώς και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ώστε να διαμορφώσουμε ένα ανάλογο ήθος, βλέπουμε ότι οι πλείστοι κατασπαταλούν το χρόνο τους με φλυαρίες στα κινητά ή παρακολουθώντας παθητικά κακόγουστες τηλεοπτικές σειρές!

Η απομάκρυνση από τις ανθρωπιστικές αξίες και τα ανθρωπιστικά γράμματα, που κυρίως εμπεριέχονται στα αρχαία ελληνικά αλλά και τα λατινικά κείμενα, και ο υπερτονισμός του τεχνολογικού λεγόμενου πολιτισμού είναι αναπόφευκτο ότι οδηγεί σε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές κρίσεις, όπως η σημερινή που βιώνουμε τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να έχει μια ισορροπημένη και όσο το δυνατόν ευτυχέστερη ζωή χωρίς μια ισόρροπη πνευματική καλλιέργεια. Το ίδιο και η κοινωνία και το κράτος! Χωρίς να βρούμε ξανά την ταυτότητά μας με το να δώσουμε την πρέπουσα σημασία στα κλασσικά γράμματα και να ενστερνιστούμε τις διαχρονικές αξίες της ελληνικής ιδιαιτερότητας, που συχγρόνως αποτελούν παγκόσμιες αξίες, δεν είναι δυνατόν να ξεπεράσουμε την οποιαδήποτε κρίση, είτε οικονομική είτε άλλη. Κι αν μπορέσουμε να την ξεπεράσουμε, θα είναι προσωρινή!

Θέλουμε η κοινωνία μας να ευημερήσει; Ένας δρόμος υπάρχει: Να ξαναβρούμε τη χαμένη ελληνική ταυτότητά μας! Ελεύθερο, κριτικό και δημοκρατικό πνεύμα, επιδίωξη της αληθείας, νηφάλιος διάλογος για την εύρεση λύσεων στα οποιαδήποτε προβλήματα, φιλοπατρία, υπακοή στους νόμους, ισονομία και ισοπολιτεία, ατομική και συλλογική ευθύνη, διαφάνεια, δικαιοσύνη και υπευθυνότητα στο δημόσιο βίο, αλληλεγγύη, παρρησία και καλαισθησία.

Η εντρύφηση στα αρχαιοελληνικά κείμενα δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσει ο καθένας τις ατομικές και τις συλλογικές αρετές που μπορεί να οδηγήσουν στην προσωπική και την κοινωνική ευδαιμονία και ευημερία. Συγχρόνως όμως γνωρίζει κανείς τις ατομικές και τις συλλογικές εκείνες ιδιότητες που οδηγούν το άτομο και τις κοινωνίες στην καταστροφή και τη δυστυχία.

Το πιο αρνητικό στοιχείο του χαρακτήρα ενός ανθρώπου που τονίζεται και καταδικάζεται από την αρχαιοελληνική σκέψη και πολιτισμό είναι η «ύβρις», η αλαζονεία δηλαδή, η οποία οδηγεί τόσο το άτομο όσο και μια κοινωνία, ιδιαίτερα όταν ο άρχων χαρακτηρίζεται από αυτήν, στην καταστροφή. Όπως ο Αισχύλος λέει στην τραγωδία «Πέρσες» με το μεγαλόπρεπο και μοναδικό ύφος του, «ὡς οὐχ ὑπέρφευ θνητὸν ὄντα χρὴ φρονεῖν. ὕβρις γὰρ ἐξανθοῦσ’ ἐκάρπωσεν στάχυν ἄτης, ὅθεν πάγκλαυτον ἐξαμᾶι θέρος» (= ο άνθρωπος σα θνητός που είναι δεν πρέπει να έχει φρόνημα εξαιρετικά υψηλό. Γιατί η αλαζονεία, αφού ανθίσει, θα καρπίσει στάχυ διανοητικής τύφλωσης, η οποία θα τον οδηγήσει να θερίσει ένα πάγκλαυτο θερισμό»). Πολλά παραδείγματα ύβρεως με τις καταστροφικές συνέπειές της μας προσφέρει η αρχαία ελληνική τραγωδία.

Θα περατώσουμε τη συζήτησή μας με ένα τελευταίο παράδειγμα από τις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη. Εκεί μιλώντας ο Άδραστος, ο ηγεμόνας του Άργους που εκστράτευσε εναντίον της Θήβας, για τους νεκρούς ήρωες, αναφέρεται στα θετικά γνωρίσματα του χαρακτήρα τους: Τη μετριοφροσύνη, την ολιγάρκεια, τη φιλία, την ειλικρίνεια, την ευπροσηγορία, την αφιλοκέρδεια, το ελεύθερο φρόνημα, τη φιλοπατρία, την ανδρεία, την αποφυγή επίδειξης. Έμμεσα καταδικάζονται: Η αλαζονεία των πλουσίων, η πολυτελής διαβίωση, η ανελεύθερη συμπεριφορά, η φιλαργυρία, το μίσος και η εχθρότητα προς την πόλη, η τρυφηλή ζωή, η ανάρμοστη συμπεριφορά, η εριστικότητα και η κακολογία, η χαιρεκακία για τις συμφορές που πλήττουν τη χώρα, η ακόλαστη σε σχέση με το ίδιο ή το άλλο φύλο συμπεριφορά και η πολυλογία που δεν συνοδεύεται από ανάλογα έργα.

Πηγή: filologos10.wordpress.com