Ἡ γλῶσσα μας κινδυνεύει

"Ερευνα τοῦ Πανεπιστημίου Δυτικῆς Μακεδονίας (κατά τή σχολική χρονιά 2008-09) σέ μαθητές δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης τῆς Κοζάνης (Γυμνάσιο, Λύκειο, ΕΠΑΛ) καί καθηγητές φιλολόγους, καταδεικνύει ὅτι ἡ διαδεδομένη χρήση τῶν greeklish (= ἀνάμειξη ἑλληνικῶν καί ἀγγλικῶν λέξεων) ξεκινᾶ ἀπό τό Δημοτικό καί ὁδηγεῖ στήν αὔξηση τῶν ὀρθογραφικῶν λαθῶν στά γραπτά τοῦ σχολείου. Οἱ μαθητές παραλείπουν τόν τονισμό, τά σημεῖα στίξης, χρησιμοποιοῦν ἀγγλικά σημεῖα στίξης, συνδυάζουν...



ἑλληνικά καί λατινικά γράμματα στήν ἴδια λέξη, κάνουν ὀρθογραφικά λάθη (π.χ. ο ἀντί γιά ω), φωνητικά λάθη (κυρίως στούς φθόγγους π.χ. κσ ἀντί γιά ξ), καθώς, ἐπίσης, σύντμηση λέξεων (π.χ. tespa ἀντί τέλος πάντων, tpt ἀντί γιά τίποτα, dld ἀντί γιά δηλαδή κ.ἄ.).

Οἱ φιλόλογοι δήλωσαν ὅτι συνάντησαν λέξεις γραμμένες σέ greeklish στά γραπτά τοῦ σχολείου σέ ποσοστό 64,3%. Παρατήρησαν ἀκόμη καί μή ἀναμενόμενα λάθη, ὅπως ἀλλαγή χρόνου ἤ προσώπου στά ρήματα, ἀλλαγή πτώσης στά οὐσιαστικά, ἀντικατάσταση λέξης μέ ἄλλη, μέ ἐντελῶς διαφορετική σημασία.

Σύμφωνα μέ τήν ἔρευνα οἱ μαθητές πού παραδέχτηκαν ὅτι τά χρησιμοποιοῦν ἀγγίζουν στό Γυμνάσιο τό 67,8%, στό ΕΠΑΛ τό 70,2% καί στό ΓΕΛ 88,5%. ᾿Απ᾿ αὐτούς περισσότεροι ἀπό τό 63% τά χρησιμοποιοῦν καθημερινά ἤ πολλές φορές τή μέρα.

Οἱ μαθητές δήλωσαν ἀκόμη πώς πέρα ἀπό τά ἠλεκτρονικά μέσα ἐπικοινωνίας (sms, e-mail, chatforum, smartphone, pda) χρησιμοποιοῦν τά greeklish καί σέ χειρόγραφα (προσωπικές σημειώσεις, σχολικές ἐργασίες, σημειώματα κ.ἄ.) λόγῳ συνήθειας, ἐξοικονόμησης χρόνου -τό θεωροῦν χρήσιμο ἤ βολικό ἐργαλεῖο γιά νά ἀποφεύγονται ὀρθογραφικά λάθη- ἀλλά καί λόγῳ μόδας.

᾿Επίσης, τό 58,5% τῶν μαθητῶν θεωρεῖ ὅτι ἡ χρήση τους ἀπειλεῖ τήν ἑλληνική γλώσσα, ἐνῶ τήν ἴδια ἄποψη ἔχει μόνο τό 64,3% τῶν φιλολόγων• τό 53,6% ἔχει παρατηρήσει αὔξηση τῶν ὀρθογραφικῶν λαθῶν σέ μαθητές πού παλαιότερα παρουσίαζαν καλύτερες ἐπιδόσεις στό γραπτό λόγο (βλ. ἐφημ. «Τό Βῆμα» 7/9/09).

Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ γλώσσα μας ὅλο καί φτωχαίνει, ὅλο καί περισσότερο συρρικνώνεται τό λεξιλόγιό της. ᾿Επιβεβαιώνεται ἔτσι ὅ,τι μέ πόνο ψυχῆς ὁ κράτιστος φιλόλογος Σαράντος Καργάκος παρατηρεῖ• «Τό ῾Ελληνόπουλο, μολονότι εἶναι κληρονόμος τοῦ μεγαλύτερου γλωσσικοῦ θησαυροῦ, χρησιμοποιεῖ κάπου λιγότερο ἀπό 1.000 λέξεις, ὅσες δηλαδή κι ὁ κτηνοτρόφος γιά νά συνεννοηθεῖ μέ τό κοπάδι του». Καί παρακάτω• «Οἱ νέοι μας, ὅπως ἀκρωτηριάζουν τίς προτομές τῶν ἡρώων, ὅπως βεβηλώνουν ἱερούς χώρους καί μνημεῖα, ἔτσι ἀκρωτηριάζουν καί βεβηλώνουν καί τή γλώσσα μας».

Βεβαίως ἡ γλώσσα μας, ἡ ὁποία ἄντεξε σέ τόσες «βάρβαρες ἐπιδρομές», κινδυνεύει ἀπό τήν πρόσφατη εἰρηνική εἰσβολή τοῦ «ἐξ ῾Εσπερίας» πολιτισμοῦ. ῾Ο κίνδυνος εἶναι μεγαλύτερος ὄχι μόνον διότι καμία ἀντίσταση δέν προβάλλεται, ἀλλά διότι ἀνοίγουν συνεχῶς κερκόπορτες ἀπό τούς ᾿Εφιάλτες τῆς ξενολατρίας, τῆς ἥσσονος προσπαθείας καί τοῦ δεβαριεστισμοῦ. ῞Οπως ἀποδεικνύει ἡ ἔρευνα γιά τή χρήση τῶν greeklish, ἡ ἄκρι(α)τη ἐκβαρβάρωση τῆς γλώσσας μας καταντᾶ πραγματικά ὀλέθρια.

Τί νά φταίει ἄραγε; Μήπως «πήραμε τή ζωή μας λάθος» ὡς πρός τόν τρόπο τῆς μετάδοσης καί τῆς διδασκαλίας της;

Καταρχάς δέν συνειδητοποιήσαμε ὅτι ἡ γλώσσα δέν εἶναι ἕνα ἁπλό ἐργαλεῖο ἐπικοινωνίας, ὅπως ἁπλουστευτικά θέλουν νά τήν ἐμφανίζουν• εἶναι παράλληλα φορέας πολιτισμοῦ. Σήμερα, παρά τό μικρό γεωγραφικό διαμέτρημα τῆς χώρας μας, ἡ ἑλληνική γλώσσα κατακτᾶ ἀνά τόν κόσμο συνεχῶς πανεπιστημιακές ἕδρες• ἔτσι ἐξηγοῦμε τό λόγο τοῦ Ψυχάρη «μικρός ὁ τόπος καί γέμισε τή γῆς». ῞Ολο καί πιό πολύ ἀναγνωρίζεται τό κύρος της καί ἡ ἐπίδρασή της. «Βλέπουμε μέ τά μάτια τῶν ῾Ελλήνων καί μιλοῦμε μέ τίς ἐκφράσεις τους», ὁμολογεῖ ὁ ἐλβετός ἱστορικός τοῦ πολιτισμοῦ Jacob Burckhardt. Καί ὁ ἰσπανός ἐγκρατής κλασικός φιλόλογος Adrados ὑποστηρίζει πώς οἱ εὐρωπαϊκές γλῶσσες εἶναι «κρυπτοελληνικές».

᾿Ασφαλῶς τή γλώσσα μᾶς τήν «ἔδωσαν ἑλληνική»• χρέος μας καί καθῆκον μας νά τήν καλλιεργήσουμε καί νά τήν πλουτίσουμε καί ὄχι νά τήν καταντήσουμε ἕνα μετανεωτερικό ράκος, ἄτονη καί ἀπνευμάτιστη, καταργώντας τά στολίδια τοῦ πολυτονικοῦ. Πῶς ὅμως ἐμεῖς τή γλώσσα πού μᾶς ἐμπιστεύθηκαν «τή δίνουμε» στά παιδιά μας καί πῶς ἐκεῖνα τήν προσλαμβάνουν;

Στίς μέρες μας ὑποτιμήθηκε πολύ ἡ διαχρονία της καί ὑπερτονίσθηκε ἡ συγχρονία της. Στερήσαμε ἔτσι ἀπό τά παιδιά μας τή δυνατότητα νά ἀντιληφθοῦν -ἀφοῦ καί οἱ καθ᾿ ὕλην ἁρμόδιοι δέν τό ἀποδέχονται- ὅτι τό γοητευτικότατο ταξίδι στήν ἱστορία τῆς γλώσσας μας μπορεῖ νά μᾶς κάνει πλουσιότερους πνευματικά καί δυνατότερους ψυχικά. ᾿Επιπλέον ἡ ἀναγνώριση τῆς διαχρονικότητάς της καί τῆς ἄρρηκτης σχέσης τῆς ᾿Αρχαίας ῾Ελληνικῆς μέ τή Νεοελληνική ἐγγυᾶται τό ἀδιαμφισβήτητο μέλλον της. ῞Ενα ἀκόμη ὀλίσθημα στή διδασκαλία της ἀποτελεῖ τό προβάδισμα τοῦ προφορικοῦ ἔναντι τοῦ γραπτοῦ λόγου. ᾿Επιβλήθηκε ἔτσι μιά μορφή δικτατορίας τῆς παροντικότητας, ἐνῶ παράλληλα παρατηρήθηκε δυσκολία στήν παραγωγή δόκιμου γραπτοῦ λόγου.

Δάσκαλοι καί γονεῖς, ὡς γλωσσικά πρότυπα γιά τά παιδιά μας, εἴμαστε ὑπεύθυνοι σέ μικρό ἤ μεγάλο βαθμό γιά τό νοηματικό βιασμό τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Καιρός νά «ἀνακρούσουμε πρύμνα», νά πάψουν τά ἄλλοθι τῆς πνευματικῆς μας νωθρότητας. ᾿Αρκετά μᾶς ταλάνισε ἡ λεξιπενία• ἄς περάσουμε στήν «λεξιπαιδεία». ῾Υπάρχει ἐπείγουσα ἀνάγκη γιά σωστή γλωσσική ἀγωγή καί μέ σωστά ἀπό ἄποψη γλώσσας σχολικά ἐγχειρίδια. ῎Αν ἀδιαφορήσουμε, αὔριο εἶναι βέβαιο ὅτι ἀπό τά greeklish θά βρεθοῦμε στά «οὔτε γρῦ ἑλληνικά».

Προσπαθώντας νά μᾶς συνεφέρει ἀπό τό ἀνεξέλεγκτο σύνδρομο τῆς νεοελληνικῆς μας ἀφασίας, ὁ νομπελίστας ποιητής μας Γεώργιος Σεφέρης ἔκρουε -δυστυχῶς εἰς ὦτα μή ἀκουόντων- τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιά τόν γλωσσικό μας κατήφορο, λέγοντας• «῾Ο Θεός μᾶς χάρισε μία γλώσσα ζωντανή, εὔρωστη, πεισματάρα καί χαριτωμένη, πού ἀντέχει ἀκόμη, μολονότι ἔχουμε ἐξαπολύσει ὅλα τά θεριά γιά νά τή φᾶνε• ἔφαγαν ὅσο μπόρεσαν, ἀλλά ἀπομένει ἡ μαγιά. ῎Ετσι θά ᾿λεγα, παραφράζοντας τόν Μακρυγιάννη. Δέν ξέρω πόσο θά βαστάξει ἀκόμη αὐτό. ᾿Εκεῖνο πού ξέρω εἶναι ὅτι ἡ μαγιά λιγοστεύει καί δέ μένει πιά καιρός γιά νά μένουμε ἀμέριμνοι. Δέν εἶναι καινούργια τά σημεῖα πού δείχνουν πώς ἄν συνεχίσουμε τόν ἴδιο δρόμο, ἄν ἀφεθοῦμε μοιρολατρικά στή δύναμη τῶν πραγμάτων, θά βρεθοῦμε στό τέλος μπροστά σέ μιά γλώσσα ἐξευτελισμένη, πολύσπερμη καί ἀσπόνδυλη»."